Identiteit

Je identiteit wordt bepaald door je verleden. Door je opvoeding en ervaringen. Wat je doet, of net niet doet. Door de mensen die je beïnvloeden en de mate waarin je dat toelaat. Je bent wie je bent door de weg die je aflegt, de keuzes die je maakt en de gebeurtenissen die je vormen. Tot zover is alles duidelijk. Maar wat ben je met deze inzichten? Hoe kom je achter je 'ware' identiteit? En hoe help je je kinderen om hun eigen antwoorden te vinden? Vooral dat laatste hield me bezig de voorbije weken.

De vraag van Lente

Onze oudste dochter Lente wordt 8 in januari. Onlangs vroeg ze ons: 'Denken jullie dat ik een goede volwassene zal worden?' Afgaand op het gedrag van de mensen in mijn omgeving, lijken er maar weinig zich dat ooit afgevraagd te hebben. Maar dat terzijde. Het was een duidelijke vraag om bevestiging – Ben ik wel goed bezig? Zijn jullie tevreden over mij? Zien jullie mij graag? - én een teken dat ze op zoek is naar haar identiteit. Naar de jonge vrouw die ze binnenkort zal zijn.

Ons antwoord klonk ongeveer zo: 'Natuurlijk schatje. Je gedraagt je al heel volwassen voor je leeftijd. Je wordt zeker een goede volwassene. De beste ooit. Maar er is geen haast bij. Geniet nu maar van je tijd als jong meisje.' Het spreekt voor zich dat deze raad aan haar verloren ging. Wie zei ook alweer: 'Youth is wasted on the young?' Zo is het maar net.

Lente kan naar eigen zeggen niet wachten om volwassen te worden. Deels omdat ze er zeker van is dat je dan net zo laat mag opblijven als je zelf wil, je alles kan kopen wat je hartje begeert en niemand je meer vertelt wat je moet doen of laten. Deels omdat ze graag een juf wil worden. En een brandweervrouw. En een kapster. En een mama. Reactie van een bezorgde vader: *slik*. Nu weet ik ook wel dat haar dromen nog radicaal kunnen veranderen. 8 lijkt me alleen wat jong om de dagen te gaan tellen tot je ze kan verwezenlijken.

Als ouder wil ik liever niet te veel nadruk leggen op de toekomst. Die is onvoorspelbaar en je bent er sowieso sneller dan je denkt. De toekomst is voor later. Véél later. Hoe maak ik dat duidelijk aan Lente? Hoe breng ik haar aan het verstand dat alleen vandaag, enkel deze dag telt? Dit moment? Geen idee. Het is iets wat je per definitie te laat ontdekt. Als je het ooit al inziet.

Misschien is het nutteloos dat ik het probeer uit te leggen, omdat ze het aan den lijve moet ondervinden. Ze moet de kans krijgen om levenservaring op te doen. Dat weet ik en negeer ik soms. Daar ben je nu eenmaal papa voor: om na te denken over het wel en wee van je kroost, om in te grijpen wanneer je kan en om tegen beter weten in te proberen je kind te behoeden voor pijn. Dat geldt uiteraard ook voor een mama.

Mijn vrouw en Lente

Na de vraag van onze dochter, praatten mijn vrouw en ik nog na over de implicaties ervan. We stelden onszelf meteen nieuwe vragen: Wat wil dat eigenlijk zeggen, 'een goede volwassene' zijn? Zijn we het zelf ? Geven we wel het goede voorbeeld? We twijfelden eraan. Net als alle andere ouders dragen we veel van onze zorgen over op onze kinderen, of we dat nu willen of niet. We herkennen onszelf dikwijls in de goede- en zeker ook slechte eigenschappen van onze dochters. Ze houden ons een spiegel voor, confronteren ons met wat beter kan.

Lente is er bijvoorbeeld het hart van in wanneer iets niet lukt zoals ze het wilde. Of wanneer ze na een taak te weinig tijd over heeft voor iets wat ze nog gepland had. Heel herkenbaar voor mijn vrouw. Ze wil alles 100% goed doen en geraakt gefrustreerd wanneer dat niet lukt. Ze moet en zal een perfecte mama zijn, een perfecte partner, een perfecte leerkracht, een perfecte vriendin, enzovoort. Liefst allemaal tegelijk. Daarmee legt ze zich natuurlijk te veel druk op. Ze is er nog maar pas achter hoe schadelijk dat voor haar is.

Hoewel het al lang duidelijk was voor de mensen om haar heen dat ze het tempo waarin ze leefde niet kon volhouden, dringt het nu stilaan door bij mijn vrouw. Ondanks talloze waarschuwingen van haar familie en vrienden, heeft ze zichzelf langzaam maar zeker opgebrand. De voorbije jaren stapelde ze het aantal fysieke klachten op: spierpijn, gewrichtspijn, tekort aan B12, hoofdpijn, vermoeidheid, enzovoort. Haar lichaam lijkt niet langer mee te willen werken. Het is op. Mijn vrouw voelt niet langer aan wanneer genoeg genoeg is.

Omdat ze zichzelf in Lente herkent, boezemt het mijn vrouw veel angst in dat ook onze dochter met dezelfde problemen zal worstelen. Daarom gaat ze er in de eerste plaats voor zichzelf verandering in brengen.  Door te doseren. Door realistischer te zijn in haar verwachtingen en doelen. Door minder streng voor zichzelf te zijn. In de hoop dat het ook Lente zal helpen. Ik twijfel er niet aan dat het hen allebei zal lukken.

We gaan samen op zoek naar de juiste balans, door er veel over te praten en er grapjes over te maken. Zo wordt alles lichter. Mijn vrouw probeert zichzelf niet te serieus te nemen en is zelfkritisch, op een positieve manier. Zonder zichzelf neer te halen. Ze zegt nu: ok, dit ging niet zo goed, volgende keer beter. Dat is niet altijd even makkelijk voor haar, maar ze leert snel bij. In de hoop dat Lente er vanzelf achter komt dat een goede volwassene nooit af is, maar dat net daarin de perfectie schuilt. En het geluk. 

Nine en ik

Onze jongste dochter Nine is uit een ander soort hout gesneden. Ook al is ze nog maar net 4, ze lijkt minder ernstig en meer bezig met charmeren dan behagen. Ze zoekt meer naar amusement dan perfectie. Nauwgezetheid versus nonchalance. Waar Lente soms gebukt gaat onder de zelf opgelegde druk, maakt Nine er zich makkelijk van af, via een grapje of ontwapenende glimlach. In die zin weerspiegelt onze oudste dochter mijn vrouw en de jongste mij. Wat soms heel geestige dimensies krijgt.

Bijvoorbeeld: Nine beweert al twee jaar dat ze ook een beetje een jongen is. Ze draagt liever korte broeken dan rokjes, speelt vaak met autootjes en houdt van piraten, ridders en draken. Op de vraag wat ze later wil worden, antwoordt ze doodserieus: 'Spiderman'. Wanneer ik in een onbewaakt moment zeg dat ze een flinke meid is, corrigeert ze mij: 'Nee papa, ik ben een flinke kerel.' Als grapje voegt ze er aan toe dat ik een meisje ben. Ook al verzorgt ze wel eens graag haar poppen, of bereidt ze maaltijden voor in haar speelgoedkeukentje, ze gedraagt zich meestal als een kwajongen. Heerlijk is dat.

Nu stelt Nine zich daar allemaal nog geen vragen over. Ze is wie ze is. Ze kent geen twijfel en weet waar ze voor staat. Logisch, als je vier bent, is alle zelfkritiek je vreemd. De wereld ligt aan je voeten. Binnenkort verandert dat, helaas. Ze zal zich pijnlijk bewust worden van het feit dat ze ànders is. Net zoals iedereen op een dag beseft dat hij of zij anders is. Zelfbewustzijn komt vaak met een prijs. Hoe je daar mee om gaat, bepaalt je identiteit. Non-conformist of meeloper. Realist of romanticus. Rechts of links.

Misschien zal Nine zich wat eenzaam en misbegrepen voelen. Zonder te beseffen hoe dat nu precies komt. Dat had ik ook, zo ongeveer in het derde leerjaar. Toen liep ik er wat verloren bij, voelde me nergens thuis of bijhoren. Dat is jammer genoeg lang aan mijn ribben blijven kleven, als een lelijke, te strakke vest. Die raakte ik pas kwijt toen ik vader werd. Ik hoop dat mijn kinderen daar niet zo lang op moeten wachten.

Soms vrees ik voor Nine dat ze gaandeweg meer aan zichzelf gaat twijfelen. Omdat ze zich verder ontwikkelt als een wat dromerige, grappige persoonlijkheid. Niet dat daar iets mis mee is. Alleen balanceert ze dan steeds op het randje tussen introverte observator en regelrechte flapuit. Ongeacht de kant waar ze naar overhelt, zal ze er hinder van ondervinden. Wanneer ze stil is, denken mensen dat ze zich niet goed voelt. Is ze ad rem, gaan ze verwachten dat ze vaker de clown speelt. Ze zal hoe dan ook op onbegrip stuiten en daar langer over nadenken dan goed voor haar is.

Als tiener zal Nine zich dreigen te verliezen in romantische fantasieën, hartstochtelijk liefdesverdriet en onversneden weltschmertz. Haar vrienden vinden dat ze zich maar wat aanstelt en tonen niet het begrip waar ze stilletjes op rekent. Ze lachen haar verdriet weg en vergroten daardoor de kloof die Nine tussen zichzelf en anderen voelt.

Zou ze op zo'n moment bij mij komen voor een luisterend oor? Kan ik haar dan de nodige troost bieden? Zeg ik: Ach schatje van me, je bent net zo uniek en speciaal als iedereen?  Misschien zal Nine daar intuïtief de ironie van begrijpen. Waarschijnlijk niet. Ik hoop dat ik goed zal handelen en iets zal verzinnen waar ze veel aan heeft.

Natuurlijk kan ik het ook bij het verkeerde eind hebben. Ik mag mezelf niet te veel projecteren op dat wonderlijke, met krullend haar gezegende meisje-dat-zichzelf-soms-als-jongen-wil-gedragen. Nine is gewoon wie ze is; de flinke kerel die ze iedere dag gelooft te zijn. Daar trek ik me aan op; aan de gedachte dat je uiteindelijk bent wie je denkt te zijn. Je bestaat zoals je dat zélf wil. (In het geval van Nine: als Spiderman).

Mijn vrouw en ik als ouders superhelden

Lente en Nine maken ons duidelijk dat 'de volwassene' niet meer is dan een rol die we spelen. Ook al hebben we geen script of superkrachten en dragen we masker noch cape. Zelfs al doet het ons pijn, we halen alles uit de kast voor onze kinderen. Soms incasseren we, soms halen we uit. Misschien is dat net het allerbelangrijkste: dat we laten zien dat we vechten. Voor hen. Voor ons. Voor elkaar. Dat we altijd een keer méér rechtstaan dan we vallen. Net als superhelden. Bazinga! Kapow! Bam!